Συντήρηση γονιμότητας

Ένας σύγχρονος σύμμαχος στην αντιμετώπιση της γυναικείας υπογονιμότητας

Με τον όρο γονιμότητα χαρακτηρίζουμε την δυνατότητα του κάθε ανθρώπου να μπορεί να τεκνοποιήσει κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής ηλικίας. Στον δυτικό κόσμο περίπου ένα στα έξι ζευγάρια αντιμετωπίζουν δυσκολία στην επίτευξη εγκυμοσύνης και θα χρειαστούν συμβουλευτική ή θεραπεία υποβοηθούμενης αναπαραγωγής από εξειδικευμένους γιατρούς.

Οι παράγοντες υπογονιμότητας είναι ο ανδρικός, γυναικείος, ο μικτός (που αφορά και τους δύο) και τέλος η ανεξήγητη υπογονιμότητα που είναι περίπου το 15% των ζευγαριών.
Στους άνδρες οι μεταβολές στον αριθμό-κινητικότητα – μορφολογία του σπέρματος καθώς και η στυτική δυσλειτουργία είναι οι συχνότερες αιτίες υπογονιμότητας. Η γονιδιακή προδιάθεση, λοιμώξεις, τοξικοί παράγοντες καθώς και ο τρόπος ζωής (κάπνισμα, διατροφή, συνθήκες εργασίας κ.λπ.) παίζουν καθοριστικό ρόλο στην λειτουργία του ανδρικού αναπαραγωγικού συστήματος. Οι κυριότερες αιτίες της γυναικείας υπογονιμότητας είναι προβλήματα των σαλπίγγων, ανατομικές διαμαρτίες της μήτρας, ενδομητρίωση, το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών,  ανοσολογικοί παράγοντες, διαταραχές στην πήξη του αίματος και η ηλικία που αποτελεί και τον κυριότερο παράγοντα στις προηγμένες χώρες τις τελευταίες δεκαετίες.
Στην περίπτωση του άνδρα η λήψη ενός ιατρικού ιστορικού καθώς και η διενέργεια ενός σπερμοδιαγράμματος και μίας καλλιέργειας σπέρματος ενώ για την γυναίκα το ιατρικό ιστορικό, υπερηχογράφημα έσω γεννητικών οργάνων, ορμονομολικός έλεγχος και η υστερολπιγγογραφία δίνουν σημαντικές πληροφορίες για την εκτίμηση και επιλογή θεραπείας για το κάθε ζευγάρι.
Οι μέθοδοι υποβοηθούμενης αναπαραγωγής είναι η παρακολούθηση του κύκλου της γυναίκας για σεξουαλική επαφή την ημέρα της ωορρηξίας, η ενδομήτρια σπερματέγχυση και η εξωσωματική γονιμοποίηση. Σε κάθε περίπτωση μπορεί να γίνει χρήση ωοθυλακιορρηκτικών φαρμάκων ή θεραπεία στον φυσικό κύκλο της γυναίκας.
Μία από τις σημαντικότερες εξελίξεις των τελευταίων ετών στην εξωσωματική γονιμοποίηση είναι η δυνατότητα κρυοσυντήρησης του γενετικού υλικού. Η μέθοδος αυτή έδωσε τη δυνατότητα σε πολλούς άνδρες να μπορούν διατηρήσουν τη γονιμότητά τους κρυοσυντηρώντας σπέρμα ή αρχικό ιστό που προέρχεται από βιοψία όρχεων και στις γυναίκες την κρυοσυντήρηση ωαρίων ή ωοθηκικού ιστού με σκοπό τη μελλοντική χρήση τους. Η συντήρηση γονιμότητας απευθύνεται σε γυναίκες οι οποίες για λόγους ιατρικούς, κοινωνικούς ή επαγγελματικούς δεν έχουν στα άμεσα σχέδιά τους την τεκνοποίηση.
Η πρώτη και σημαντικότερη κατηγορία είναι των γυναικών που θέλουν να ακολουθήσουν αυτή την θεραπεία για ιατρικούς λόγους, δηλαδή είτε πρόκειται να υποβληθούν σε χειρουργική επέμβαση αφαίρεσης των ωοθηκών ή να λάβουν θεραπεία που μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τη γονιμότητά τους (π.χ χημειοθεραπεία). Με το πρόγραμμα συντήρησης γονιμότητας πριν από αυτές τις διαδικασίες δίνεται η δυνατότητα χρησιμοποίησης του γενετικού υλικού ακόμα κι αν περάσουν αρκετά χρόνια από την ολοκλήρωση των θεραπειών.
Ένας άλλος επίσης ιατρικός λόγος είναι η ύπαρξη στο κληρονομικό ιστορικό της γυναίκας συγγενούς πρώτου βαθμού με ιστορικό πρόωρης εμμηνόπαυσης. Οι γυναίκες αυτές αντιμετωπίζουν νωρίτερα διεργασίες μείωσης των αποθεμάτων σε ωάρια και επομένως οδηγούνται συχνότερα από τον γενικό πληθυσμό σε ωοθηκική δυσλειτουργία και υπογονιμότητα. Με την κρυοσυντήρηση των ωαρίων τους δίδεται η ευκαιρία να τεκνοποιήσουν με το δικό τους γενετικό υλικό ακόμα και αν βρίσκονται σε περίοδο εμμηνόπαυσης.
Οι κοινωνικοί και επαγγελματικοί λόγοι είναι επίσης πολύ συχνοί. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής οδηγεί τις γυναίκες να αποφασίζουν τη δημιουργία οικογένειας σε όλο και μεγαλύτερες ηλικίες πράγμα που καθιστά δυσκολότερη την τεκνοποίηση. Η δυνατότητα έγκαιρης κρυοσυντήρησης των ωαρίων απαλλάσσει τις γυναίκες από το άγχος αυτό. Η διαδικασία της μεθόδου αυτής αφορά την διέγερση των ωοθηκών με γοναδοτροπίνες (ενέσιμα φάρμακα) για την παραγωγή πολλαπλού αριθμού ωαρίων. Πριν την έναρξη θεραπείας γίνεται ο απαραίτητος έλεγχος (λήψη ιατρικού ιστορικού, υπερηχογράφημα, αιματολογικός έλεγχος) για τον καθορισμό πρωτοκόλλου και δοσολογίας των φαρμάκων. Υπάρχουν διαφορετικά πρωτόκολλα διέγερσης με συνηθέστερο σήμερα το βραχύ που απαιτεί καθημερινή θεραπεία για 10-12 ημέρες. Στο διάστημα αυτό γίνεται τακτική υπερηχογραφική παρακολούθηση και καταγραφή των ωοθυλακίων, καθορισμός των ορμονών και στο τέλος της θεραπείας ωοληψία (συλλογή των ωαρίων) υπό μέθη και κρυοσυντήρησή τους με την μέθοδο της υαλοποίησης. Σε ορισμένες περιπτώσεις η διαδικασία αυτή μπορεί να γίνει και στον
φυσικό κύκλο της γυναίκας ειδικά όταν απαγορεύεται η λήψη φαρμάκων για ιατρικούς λόγους. Στην περίπτωση αυτή γίνεται παρακολούθηση του κύκλου και επιλογή της
κατάλληλης ημέρας για ωοληψία. Αρκετές φορές η διαδικασία επαναλαμβάνεται για να συλλεχτούν και να κρυοσυντηρηθούν περισσότερα από ένα ωάρια μιας και ο αριθμός είναι σημαντική παράμετρος για την επιτυχία της μεθόδου.
Η μέθοδος θεωρείται αρκετά ασφαλής και ελεγχόμενη μιας και η πιθανότητα σοβαρών παρενεργειών από τα φάρμακα και επιπλοκών κατά την ωοληψία είναι πάρα πολύ μικρή.
Χάρη στην εξέλιξη των φαρμάκων, των πρωτοκόλλων και των μεθόδων της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και κρυοσυντήρησης οι γυναίκες μπορούν να διαχειριστούν τη γονιμότητά τους, εξασφαλίζοντας την αποθήκευση των ωαρίων τους και με τον τρόπο αυτό να καθορίζουν οι ίδιες την αναπαραγωγική τους προοπτική χωρίς την πίεση της ηλικίας.

Χρήστος Θ. Παππάς, MD, PhD, MSc, BSCCP
Μαιευτήρας – Χειρουργός Γυναικολόγος
Εξειδίκευση στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και στην κολποσκόπηση/παθήσεις τραχήλου της μήτρας.