Άνοια και παχυσαρκία, Κλημεντίνη Ε. Καραγεωργίου Νευρολόγος Ψυχίατρος

Ο επιπολασμός των παχύσαρκων ατόμων παγκοσμίως ανέρχεται στο 18% του γενικού πληθυσμού, ενώ σύμφωνα με τα αποτελέσματα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας το 2016, το ποσοστό αυτό αγγίζει το 35% του πληθυσμού όταν συνυπολογίζονται υπέρβαροι και παχύσαρκοι άνθρωποι. 
Σε ορισμένες χώρες το ποσοστό είναι αρκετά μεγαλύτερο, όπως το Μεξικό, η Νέα Ζηλανδία, και οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, όπου περισσότεροι από το ένα τρίτο του πληθυσμού είναι παχύσαρκοι, και στην Αυστραλία, τον Καναδά, τη Χιλή και την Ουγγαρία άνω του ενός τετάρτου του πληθυσμού.

Πότε κάποιος θεωρείται υπέρβαρος ή παχύσαρκος;

Αυτό καθορίζεται από το δείκτη μάζας σώματος (Body Mass Index – BMI) που υπολογίζεται από το πηλίκο του σωματικού βάρους σε κιλά διά του ύψους σε τετραγωνικά μέτρα επιφάνειας σώματος. Βάσει κριτηρίων, ένα άτομο είναι υπέρβαρο αν εμφανίζει δείκτη ΒΜΙ 25 – 30 kg/m2 και παχύσαρκο αν το ΒΜΙ είναι > 30 kg/m2.

Πώς η παχυσαρκία εμπλέκεται στις νοσηρότητες του ανθρώπου;

Τούτο συμβαίνει διότι ο λιπώδης ιστός δρα και ως ενδοκρινικό όργανο, εκκρίνοντας ορμόνες που επιδρούν είτε θετικά ή αρνητικά στα νευρικά κύτταρα, επιδρώντας στην επικοινωνία μεταξύ τους μέσω συνάψεων. Με τη δράση του συντελεί στην ισορροπία της ενέργειας και του μεταβολισμού των κυττάρων (ομοιόσταση), αφετέρου συντελεί στη δημιουργία φλεγμονής, θρόμβωσης, ή υπέρτασης.

Ως εκ τούτου, η παχυσαρκία σχετίζεται με μια χρόνια κατάσταση φλεγμονής χαμηλού βαθμού που προηγείται χρόνιων φλεγμονωδών διαταραχών. Αποτελεί παράγοντα κινδύνου για αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, διαταραχές του μεταβολισμού και επιδρά αρνητικά στην πορεία διαφόρων αυτοάνοσων παθήσεων, όπως η Πολλαπλή Σκλήρυνση. Από τα μέσα του 1980 η παχυσαρκία έχει μελετηθεί ιδιαίτερα από παιδιά και εφήβους μέχρι νέους και ηλικιωμένους ενήλικες παγκοσμίως. Ιδιαίτερη σημασία έχει δοθεί στην αιτιοπαθογενετική συσχέτιση της παχυσαρκίας αφενός με παράγοντες που την προκαλούν, και αφετέρου με παθήσεις που ενοχοποιείται ότι της προκαλεί ή τις επιδεινώνει. 

Αντίστοιχα, παθήσεις της μέσης και μεγάλης ηλικίας ευοδώνονται από την παχυσαρκία. Ιδιαίτερη θέση κατέχει η εμφάνιση άνοιας, που ορίζεται ως διαταραχή των γνωσιακών λειτουργιών (μνήμη, οργάνωση, προσοχή, προσανατολισμός, ομιλία, κλπ.) που επηρεάζουν την καθημερινή λειτουργικότητα του ανθρώπου.
Η παχυσαρκία συντελεί στην εμφάνιση άνοιας μέσα από μεταβολικά μονοπάτια, επιταχύνοντας νευροεκφυλιστικές παθήσεις, όπως η νόσος Alzheimer, αλλά και αγγειακές βλάβες, όπως η μικροαγγειοπάθεια του εγκεφάλου.  Ως εκ τούτου, η άνοια δεν αφορά μόνο την τρίτη ηλικία, ενώ η νόσος Alzheimer είναι μόνο μία αιτία που προκαλεί άνοια. Εν γένει, μέσω μεταβολικών μονοπατιών, η βλάβη του εγκεφάλου αρχίζει με φλεγμονή και ακολουθεί η νευροεκφύλιση.
Η πρώτη δημοσίευση που συσχέτισε την παχυσαρκία και την άνοια έγινε το 2003 με τη διαπίστωση ότι οι παχύσαρκες γυναίκες εμφανίζουν αυξημένο κίνδυνο άνοιας. Σε παχυσαρκία στη μέση ηλικία, η κεντρική εναπόθεση λίπους διπλασιάζει τον κίνδυνο άνοιας. Η παρατήρηση αυτή επιβεβαιώθηκε τα επόμενα έτη μέσα από μεγάλη πανευρωπαϊκή μελέτη παρακολούθησης 25290 ατόμων για περίπου 20 χρόνια, όπου διαπιστώθηκε ότι η παχυσαρκία στη μέση και τρίτη ηλικία αποτελεί παράγοντα κινδύνου άνοιας, κυρίως για τις γυναίκες.

Πώς όμως συνδέεται η άνοια με την παχυσαρκία;

Ο λιπώδης ιστός σε παχύσαρκα άτομα δυσλειτουργεί και έχει διαταραγμένη έκκριση ορμονών, των αδιποκινών, με αποτέλεσμα ενεργοποίηση της φλεγμονής των νευρικών κυττάρων (νεύροφλεγμονή), που οδηγεί σε βλάβη τους, νευρωνική εκφύλιση, κυτταρικό θάνατο και βαθμιαία ατροφία του εγκεφάλου, κυρίως σε κέντρα των γνωσιακών λειτουργιών.

Ποια είναι η αντιμετώπιση;

Η πρόληψη είναι η καλύτερη αντιμετώπιση, ξεκινώντας από την παιδική ηλικία, με καθημερινή άσκηση, σωματική και πνευματική, υγιεινή φυσική διατροφή, πλούσια σε λευκώματα και βιταμίνες, με αποκλεισμό λιπαρών ουσιών στα πλαίσια της μεσογειακής δίαιτας, καθώς και σταθερό καθημερινό πρόγραμμα ύπνου και εγρήγορσης με επαρκείς ώρες ύπνου ανά ημέρα.

Κλημεντίνη Ε. Καραγεωργίου MD, PhD
Νευρολόγος Ψυχίατρος
Νευρολογικό Ινστιτούτο Αθηνών
Ιατρικό Κέντρο Αθηνών

e-mail: [email protected]