23 Ιανουαρίου 2021 20:00
Ανά περιόδους διαφωνούμε έντονα για ασήμαντα θέματα, ακόμα και με αγαπημένα μας πρόσωπα. Σε τέτοιες περιπτώσεις, μπορεί να παρατηρήσουμε ότι αποφεύγουμε να παραδεχθούμε ότι κάνουμε λάθος ή πόσο γρήγορα επισημαίνουμε πως το άλλο άτομο έκανε λάθος σχετικά με κάτι. «Ναι, εγώ μπορεί να ξέχασα να βγάλω τα σκουπίδια, αλλά εσύ συνέχεια αφήνεις τα πιάτα άπλυτα στον νεροχύτη!», κλασικός διάλογος ανάμεσα σε ένα ζευγάρι. Όταν η συζήτηση αφορά πιο ουσιαστικά ζητήματα, όπως π.χ. την πολιτική, συχνά φτάνουμε να τσακωνόμαστε όταν η δική μας ζωή εξαρτάται από αυτό.
Οι συνέπειες της άρνησης
Σύμφωνα με τον Mike Brooks, Ph.D., ψυχολόγο εξειδικευμένο οικογενειακό σύμβουλο ο οποίος προσπαθεί να δώσει συμβουλές σε οικογένειες και ζευγάριαώστε να βρουν τις ισορροπίες και την ικανοποίησή τους από τη ζωή, οι πολιτικοί αποτελούν περίτρανο παράδειγμα ανθρώπων που δεν παραδέχονται τα λάθη τους. Εν μέρει, αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει το οξύμωρο ενός «έντιμου πολιτικού».
«Πολλοί από εμάς δυσκολευόμαστε να αναγνωρίσουμε ακόμα και μικρά λάθη, οπότε μπορούμε να φανταστούμε πόσο δύσκολο θα ήταν αυτό για έναν ηγέτη στο πολιτικό προσκήνιο. Οι δυσκολίες μας να παραδεχτούμε ότι κάνουμε λάθος είναι ένα ανθρώπινο πρόβλημα που ξεπερνά τις πολιτικές διαμάχες, αλλά συμβάλλει στην ύπαρξή τους. Η επιμόρφωση και η ανάπτυξή μας, όμως, εξαρτώνται από το να αναγνωρίζουμε τα λάθη μας και να κάνουμε αλλαγές για να τα διορθώσουμε», αναφέρει χαρακτηριστικά ο ειδικόs.
Αλλαγή και ταυτότητα
Ο πολύπλοκος κόσμος στον οποίο ζούμε αλλάζει συνεχώς κι οι αλλαγές αυτές συντελούν κατά ένα ποσοστό στην πολυπλοκότητά του. Ακόμα και όταν προσπαθούμε να κατανοήσουμε την αλήθεια και την πραγματικότητα, αυτή μοιάζει να ξεγλιστρά μέσα από τα δάχτυλά μας. Γνωρίζουμε από τις εμπειρίες μας ότι η αλλαγή είναι συνεχής. Η προσκόλληση στη δεδομένη νοητική θέση ότι «εγώ είμαι σωστός κι εσύ είσαι λάθος» έρχεται σε αντίθεση με τη δυναμική, μεταβαλλόμενη φύση του σύμπαντος.
Οι μεταβαλλόμενες πολυπλοκότητες του κόσμου, όμως, μπορεί να είναι καταιγιστικές και τρομακτικές. «Υποσυνείδητα, αισθανόμαστε αναγκασμένοι να εντάξουμε τον εαυτό μας σε ομάδες. Θέλουμε να εντοπίσουμε ρόλους και ομάδες επειδή έτσι αισθανόμαστε πιο συνδεδεμένοι, πιο σίγουροι και πιο ασφαλείς. Ξέρουμε πού βρισκόμαστε και ποιος είναι μαζί μας. Αυτό απλοποιεί την πολυπλοκότητα», εξηγεί ο Δρ. Brooks και συνεχίζει:
«Το ‘εγώ’ μας βρίσκει τη ζώνη ασφαλείας του σε διάφορες ταυτότητες. Τα διάφορα ένστικτά μας μάς βοηθούν να προστατεύσουμε τη σωματική μας ακεραιότητα, να αμυνθούμε υπέρ της ψυχολογικής αντίληψης του «εγώ» όταν οι διάφορες ταυτότητες απειλούνται. Γι’αυτό νιώθουμε την ανάγκη να υπερασπιστούμε την αγαπημένη μας ποδοσφαιρική ομάδα, πόλη, χώρα, καλλιτέχνη, πολιτικό κόμμα, θρησκεία, ιδέα όταν κάποιος τα κοροϊδέψει».
Παρόλα αυτά, η μάχη σωστού/λάθους μπορεί να μοιάζει αγώνας ζωής και θανάτου. Το εξελικτικό μας ένστικτο που βασίζεται στο «παλεύω/φεύγω/αδρανώ» ενεργοποιείται. Διαφωνούμε, αρνούμαστε και διαστρεβλώνουμε την πραγματικότητα για να προστατεύσουμε τη θέση μας και την αντίληψη για τον εαυτό μας.
Το κοινωνικό κόστος
Είμαστε υπέρμαχοι της δικαιοσύνης, της λογικής και της αμεροληψίας όταν αυτά μας ωφελούν. Όσο υψηλότερο είναι το επίπεδο ψυχολογικής επένδυσης σε μια ιδέα, αντίληψη, πολιτικό κόμμα, κτλ, τόσο μεγαλύτερη και η τάση μας να τα υπερασπιστούμε όταν απειλούνται. Όταν η προσωπική ή κοινωνική μας ταυτότητα βρίσκεται στο χείλος του γκρεμού, τόσο πιθανότερο είναι να διαστρεβλώσουμε την πραγματικότητα και να αρνηθούμε ότι κάνουμε λάθος προκειμένου να υπερασπιστούμε αυτές τις ταυτότητες.
Επομένως, εάν έχουμε υποστηρίξει ένα κίνημα, μια αιτία, μια ομάδα ή μια πεποίθηση, είναι εξαιρετικά δύσκολο να υποχωρήσουμε και να πούμε «ναι, έκανα λάθος που ξόδεψα χρόνο, χρήματα και ενέργεια για να προωθήσω αυτήν την ιδέα τα τελευταία 10 χρόνια. Λυπάμαι πολύ που σπατάλησα μέρος της ζωής μου και της δικής σου για να το κάνω».
Πάνω από όλα αυτά, αν μέσα στην κοινωνική αυτή ομάδα υπάρχουν άνθρωποι με τους οποίους συνδεόμαστε στενά, η παραδοχή του λάθους επιφέρει ένα πολύ επώδυνο κοινωνικό κόστος. Αντίθετα, όταν δεν συμμορφωνόμαστε με τα ιδανικά και την ταυτότητα της ομάδας, θα εκδιωχθούμε από αυτή. Από εξελικτικής άποψης, η απώλεια της ομάδας, της φυλής, σημαίνει θάνατο. Αυτό από μόνο τους είναι πολλές φορές αρκετό για να μας κάνει να ασχοληθούμε με διάφορα είδη γνωστικής εκγύμνασης προκειμένου να πείσουμε τον εαυτό μας ότι κάνουμε το σωστό, έτσι ώστε να παραμείνουμε στην ομάδα μας και να διατηρήσουμε τόσο τις κοινωνικές επαφές όσο και την ταυτότητά μας.
Το συμπέρασμα
Η παραδοχή του λάθους είναι συνήθως δύσκολη επειδή ταυτίζουμε την αντίληψη του «εγώ» μας με μια ιδέα, μια αιτία, μια ομάδα. Όταν αισθανόμαστε ότι η αντίληψη αυτή απειλείται, ο εξελικτικός μηχανισμός επιβίωσης «πάλεψε/φύγε/πάγωσε» ενεργοποιείται και αμυνόμαστε ενάντια στο ότι κάνουμε λάθος, προσπαθώντας να είμαστε σωστοί. Αυτό, όμως, είναι που δημιουργεί και το τεράστιο πρόβλημα.
Η αλλαγή είναι η φύση του σύμπαντος και ο εξελικτικός μας σκοπός στη ζωή. Πρέπει να είμαστε ευέλικτοι να μάθουμε και να αναπτυχθούμε κι αυτό απαιτεί να αναγνωρίζουμε τα λάθη μας. Βρισκόμαστε σε δυσαρμονία με την αλλαγή που είναι εγγενής στο σύμπαν όταν με πείσμα και ακαμψία αρνούμαστε να παραδεχτούμε ότι κάνουμε λάθος. Με τη σειρά της, η δυσαρμονία αυτή, η θεμελιώδης ασυμφωνία δημιουργεί πόνο για εμάς και για τους ανθρώπους γύρω μας. Είναι μεγάλη και ανεκμετάλλευτη η δύναμη που υπάρχει στην ευελιξία που στηρίζεται στην παραδοχή «κάνω λάθος». Αν υπάρχει ένα πράγμα που χρειαζόμαστε τώρα είναι μεγαλύτερη ευελιξία για να ξεφύγουμε από το τοξικό, άκαμπτο μίσος που χωρίζει την κοινωνία μας.
