Η θεατρική Αθήνα στην Κατοχή – Η Άλκη Ζέη και τα αποτσίγαρα του Κουν σε κεσέ από γιαούρτι

Μια ιδιαίτερη εκδήλωση «δημόσιας ιστορίας» και θεάτρου πραγματοποιήθηκε το περασμένο Σάββατο στην κατάμεστη αίθουσα εκδηλώσεων του Εθνικού, στο πλαίσιο του εορτασμού των 75 χρόνων από την Απελευθέρωση της Αθήνας.

Η αγαπημένη συγγραφέας Άλκη Ζέη και ο σκηνοθέτης Μάνος Ζαχαρίας μοιράστηκαν με το κοινό μνήμες για τη θεατρική ζωή στην Αθήνα της Κατοχής.

Θέατρο στην Αθήνα της Κατοχής
Με συγκίνηση παρακολούθησε ο 97χρονος, αιώνιος έφηβος, Μάνος Ζαχαρίας, το μονόπρακτο «Το πιάνο. Κωμωδία για κούκλες» του Βασίλη Ρώτα, από ηθοποιούς της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου, αφού ήταν εκείνος που πρωτοέπαιξε στο έργο 77 χρόνια πριν, μέσα στην Κατοχή.
Μέλος κι εκείνος «μιας φλογερής νεολαίας», όπως έχει πει ο θεατράνθρωπος και ιδρυτής του «Θεατρικού Σπουδαστηρίου» μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ, Βασίλης Ρώτας.
«Είχε γίνει ντόρος με το έργο, σε σημείο που ο Κουν ζήτησε να δει ποια ήταν αυτά τα νέα παιδιά. Εγώ ντυμένος με φουστανέλα Μπαρμπαγιώργος, με μια παλιά φυσαρμόνικα που δεν έβγαζε ήχο… παίζαμε παντού στους δρόμους, στις πλατείες, σε συνοικίες πιο ελεύθερες Παγκράτι, Βύρωνα, Πετράλωνα.
Μια φορά στην Πατησίων επιχειρήσαμε να παίξουμε μπροστά στο Πολυτεχνείο, αλλά μας εμπόδισαν κάποιοι αντίθετοι φοιτητές» αφηγήθηκε ο Μάνος Ζαχαρίας.

«Ήμασταν όλοι οργανωμένοι στην Αντίσταση»
Στην Κατοχή ήταν υπεύθυνος της Αντίστασης για τις θεατρικές σχολές στην Αθήνα. Μέσα από αυτές τις διαδρομές γνώρισε τον συγγραφέα, μεταφραστή, σκηνοθέτη Γιώργο Σεβαστίκογλου, ιδρυτικό μέλος του Θεάτρου Τέχνης. Ο Σεβαστίκογλου είχε μόλις μεταφράσει από τα γαλλικά το βιβλίο του Στανισλάφσκι για την υποκριτική κι έδινε διαλέξεις στο Γαλλικό Ινστιτούτο το 1942 σε νέους σπουδαστές.
«Ήμασταν όλοι οργανωμένοι στην Αντίσταση, εγώ είχα εμπλακεί σε βαθμό που δεν μπορούσα να παρακολουθώ με συνέπεια το θέατρο και τους ρυθμούς που απαιτεί. Η ζωή κι η μοίρα το ‘φερε να συνδεθούμε φιλικά με τον Γιώργο (Σεβστίκογλου), να γίνει δάσκαλος μου στο θέατρο και στη ζωή. Κάναμε μαζί θέατρο στην Τασκένδη, έγραψε σενάρια στις ταινίες μου. Με δίδαξε ήθος στην τέχνη και του οφείλω αφάνταστη ευγνωμοσύνη».

Στην Κατοχή έπαιζαν θέατρο το απόγευμα
Στην Κατοχή οι παραστάσεις δίνονταν συνήθως το απόγευμα, λόγω της απαγόρευσης της κυκλοφορίας που επέβαλαν οι κατοχικές δυνάμεις.
Η Άλκη Ζέη θυμάται τις απογευματινές παραστάσεις του Κουν το 1942 που ανέβαιναν στο θέατρο Αλίκη, μετέπειτα Μουσούρη.
Για την Άλκη Ζέη παραμένουν ανεξίτηλα χαραγμένες στη μνήμη της. Κι είχε την ευκαιρία να γνωρίσει τον Κάρολο Κουν, από τον Γιώργο Σεβαστίκογλου, με τον οποίο συνδέθηκε από μαθήτρια ακόμη όταν έγραψε το σενάριο για το πρώτο της κουκλοθέατρο. Το δέσιμό τους κράτησε μια ζωή. Στο βιβλίο της «Σπανιόλικα παπούτσια», απόσπασμα από το οποίο διάβασε στην εκδήλωση στο Εθνικό Θέατρο, η Άλκη Ζέη γράφει:
«-Πάμε στον Κάρολο μού λέει ο Γιώργος, έχω δυο μερόνυχτα να κοιμηθώ, τέλειωσα όμως…
Εγώ δεν ήθελα να πάω ύστερα από την υποδοχή που μου είχε κάνει ο Κουν, μα ο Γιώργος μ’ έπεισε πως με τη μετάφραση στο χέρι όλα θ’ άλλαζαν. Κι έτσι έγινε. Μπήκαμε στο δωμάτιο της Ζωοδόχου Πηγής. Το ίδιο πάντα σκηνικό.
Ο Κουν στο κρεβάτι, έσβηνε τα τσιγάρα του σ’ ένα κεσέ από γιαούρτι, μόνο που τώρα πάνω στο μπαούλο καθόταν ο Βασίλης Διαμαντόπουλος. Ο Γιώργος, χωρίς να μιλήσει, του έδωσε τα χειρόγραφα, εκείνος τ΄ άρπαξε κυριολεχτικά από τα χέρια του κι ύστερα απρόσμενα γύρισε σε μένα.
-Σκύψε να σ’ αγκαλιάσω.
Τα είχα χαμένα. Ο Γιώργος μ΄ έσπρωξε κοντά του και τα μεγάλα του χέρια μ΄ αγκάλιασαν σφιχτά, ζεστά. Είχε καταλάβει φαίνεται, πως δεν θα ήμουνα εμπόδιο στον Γιώργο και θα ‘ρχόμουνα μετά τον Στανισλάφσκι, τον Βαχτάνγκωφ, τον Μέγιερχολμ και τον Ταϊρώφ.
Το πουλόβερ μου μύριζε μετά για μέρες τσιγάρο και… μ’ άρεσε».

Θέατρο: διώξεις, λογοκρισία
Θέατρο κι Αντίσταση, διώξεις, λογοκρισία και υπαινικτικοί κώδικες των ηθοποιών πάνω στη σκηνή. Συχνά οι παραστάσεις διακόπτονταν μετά τις περιπολίες των Γερμανών κατακτητών που ζητούσαν συσκότιση.
Ανάμεσα στους ακροατές και ο ποιητής Τίτος Πατρίκιος, ο οποίος αναφέρθηκε στις προσπάθειες του πατέρα του, Σπύρου Πατρίκου, προέδρου τότε του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών «για την επιβίωση των ηθοποιών με συσσίτια και την πρόνοια, ώστε οι μισθοί τους να μην εκμηδενίζονται από τον πληθωρισμό».
Τέλος, ψηφίδες από την ιστορία του Εθνικού Θεάτρου τα πρώτα χρόνια της Κατοχής έδωσε η θεατρολόγος Δηώ Καγκελάρη και ο Παναγιώτης Μιχαλόπουλος, εντεταλμένος διδάσκων στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ.

Το πρόγραμμα των εκδηλώσεων για τα 75 χρόνια από την απελευθέρωση «12 Οκτωβρίου Η Αθήνα Ελεύθερη» συνεχίζεται με τριήμερο προβολών ελληνικών ταινιών γύρω από την περίοδο της Κατοχής στην Ελλάδα, καθώς και ευρωπαϊκές ταινίες μυθοπλασίας που προσεγγίζουν την αντίσταση απέναντι στους κατακτητές, αλλά και τη συνεργασία με τις δυνάμεις του Άξονα.