Κωνσταντίνος Σκριάπας – Λιθίαση Ουροποιητικού

Η ουρολιθίαση είναι η δημιουργία λίθων σε οποιοδήποτε σημείο κατά μήκος της αποχετευτικής οδού των ούρων. Αποτελεί καλοήθη πάθηση και ανάλογα με την εντόπιση, διακρίνεται σε λιθίαση του νεφρών, των ουρητήρων, της ουροδόχου κύστης και της ουρήθρας. Είναι η τρίτη σε συχνότητα εμφάνισης μεταξύ των ουρολογικών παθήσεων, μετά τις ουρολοιμώξεις και τις παθήσεις του προστάτη.

Η συχνότητα εμφάνισης λίθων εξαρτάται από γεωγραφικούς, κλιματικούς, διατροφικούς και γενετικούς παράγοντες. Σε χώρες με υψηλό βιοτικό επίπεδο όπως η Σουηδία, ο Καναδάς ή οι ΗΠΑ, ο επιπολασμός των λίθων στα νεφρά είναι ιδιαίτερα υψηλός (> 10%). Οι άνδρες προσβάλλονται συχνότερα από τις γυναίκες σε αναλογία 2,5:1 ενώ πολλές μελέτες έχουν δείξει την ύπαρξη αύξησης της συχνότητας εμφάνισης κωλικών κατά τους καλοκαιρινούς και φθινοπωρινούς μήνες, γεγονός που αποδίδεται στην αυξημένη θερμοκρασία και στην επακόλουθη αφυδάτωση.

Η λιθίαση του ουροποιητικού εμφανίζεται κλινικά ως επεισόδιο οσφυϊκού κωλικοειδούς πόνου από την απόφραξη που προκαλεί στο ουροποιητικό σύστημα. Ο ασθενής που πονά κινείται συνεχώς, χαρακτηριστικά, μη μπορώντας να βρει ανακούφιση σε καμία θέση.  Πυρετός δεν εμφανίζεται παρά μόνο σε περιπτώσεις που έχουν επιπλακεί με ουρολοίμωξη. Μακροσκοπική ή μικροσκοπική αιματουρία συνυπάρχει στις περισσότερες περιπτώσεις. Η τυπική αξιολόγηση περιλαμβάνει λεπτομερές ιατρικό ιστορικό και φυσική εξέταση, ενώ η καταλληλότερη μέθοδος απεικόνισης θα καθοριστεί από την κλινική κατάσταση.

Η άμεση αξιολόγηση μπορεί να γίνει με το υπερηχογράφημα το οποίο είναι ιδιαίτερα ασφαλές (χωρίς κίνδυνο ακτινοβολίας). Το υπερηχογράφημα έχει ευαισθησία 45% και ειδικότητα 94% για πέτρες στον ουρητήρα και ευαισθησία 45% και ειδικότητα 88% για πέτρες στα νεφρά. Επίσης, η ακτινογραφία νεφρού-ουρητήρα-κύστης (ΝΟΚ) μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την εκτίμηση του ασθενούς, με ευαισθησία και ειδικότητα περίπου 44 με 77% αντίστοιχα. Σήμερα, σε αρκετά μεγάλα ουρολογικά κέντρα της Ελλάδος αλλά και του εξωτερικού, η συνηθέστερη απεικονιστική εξέταση για τη διάγνωση και διερεύνηση της λιθίασης, είναι η αξονική τομογραφία χωρίς τη χορήγηση ενδοφλέβιου σκιαγραφικού. Είναι η πλέον αξιόπιστη μέθοδος απεικόνισης διότι μπορούμε να απεικονίσουμε όλα τα είδη των λίθων, το ακριβές τους μέγεθος αλλά και τη θέση τους. Οι εξετάσεις αίματος και η γενική εξέταση των ούρων μπορούν να συμπληρώσουν τον έλεγχο.

Η σύσταση των λίθων μπορεί να ποικίλει ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή με συχνότερους τους ασβεστίου που αντιπροσωπεύουν το 75-80% όλων των λίθων. Οι συνηθέστεροι από τους υπόλοιπους λίθους είναι οι λίθοι ουρικού οξέος, λίθοι από κυστίνη και τέλος από εναμμώνιο φωσφορικό μαγνήσιο (λίθοι από στρουβίτη). Υπάρχουν πολλοί και διαφορετικοί παράγοντες που παίζουν ρόλο στην ανάπτυξη λίθων στο ουροποιητικό σύστημα όπως το μεταβολικό σύνδρομο, η μειωμένη πρόσληψη ύδατος, ατομικό και οικογενειακό ιστορικό, χρόνιες ουρολοιμώξεις, φαρμακευτικές ουσίες, αλλά και πολλές άλλες αιτίες.

Η θεραπευτική προσέγγιση της λιθίασης έχει ως σκοπό την επίτευξη τριών διαφορετικών στόχων. Την αντιμετώπιση του οξέως πόνου, την απομάκρυνση του λίθου και τέλος την πρόληψη υποτροπών της λιθίασης.

Σε ποσοστό περίπου 85% οι λίθοι αποβάλλονται αυτόματα. Ο χρόνος αναμονής για την αυτόματη αποβολή δεν πρέπει να υπερβαίνει της 3-4 εβδομάδες. Η επεμβατική αντιμετώπιση της λιθίασης συνίσταται στη θραύση και την απομάκρυνση του λίθου. Εάν αποφασιστεί, θα πρέπει να ελεγχθεί η απουσία λοίμωξης του ουροποιητικού. Ακόμη και όταν υπάρχει ισχυρή υποψία ύπαρξης λοίμωξης, θα πρέπει να χορηγηθεί αντιβιοτική αγωγή πριν από οποιοδήποτε χειρισμό. Στη σημερινή εποχή των ελάχιστα επεμβατικών θεραπειών, η αφαίρεση των λίθων με ανοικτή χειρουργική επέμβαση πλην ελάχιστων εξαιρέσεων έχει περιοριστεί σημαντικά, αφού έχουμε αποτελεσματικές και λιγότερο επεμβατικές μεθόδους, όπως η εξωσωματική λιθοτριψία με κύματα κρούσης (ESWL), η ουρητηροσκόπηση (URS) άκαμπτη ή εύκαμπτη, η διαδερμική νεφρολιθοτριψία (PCNL) και τέλος η ταυτόχρονη προσέγγιση του λίθου μέσω ουρητηροσκόπησης και δια του δέρματος  (διαδερμικής) ενδοσκόπησης (ECIRS). Ανάλογα με τη θέση και το μέγεθος του λίθου, επιλέγεται από τον Ουρολόγο η κατάλληλη μέθοδος για την αντιμετώπιση του προβλήματος με στόχο το βέλτιστο θεραπευτικό αποτέλεσμα. Τέλος, θα πρέπει να τονίσουμε ότι πριν από τη την οποιαδήποτε θεραπευτική παρέμβαση η καλλιέργεια των ούρων είναι υποχρεωτική, ενώ θα ήταν φρόνιμο να γίνεται η χημική ανάλυση της σύστασης του λίθου.

Μετά την οποιαδήποτε χειρουργική παρέμβαση, ο/η ασθενής θα πρέπει να συζητήσει με την/τον ιατρό του, εάν χρειάζεται να κάνει κάποιου είδους περαιτέρω έλεγχο για την πρόληψη περαιτέρω επεισοδίων. Σημαντικό ρόλο παίζει η φαρμακευτική αγωγή, που σαν στόχο έχει τη βελτίωση των μεταβολικών παραμέτρων των ούρων με πλήθος θεραπευτικών επιλογών αλλά και η τακτική παρακολούθηση από τον/την θεράποντα ιατρό. Ως γενικά μέτρα πρόληψης είναι η επαρκής ενυδάτωση (2-2,5 lt ημερησίως), η αύξηση πρόσληψης φυτικών ινών, η σωματική άσκηση για τη διατήρηση του φυσιολογικού σωματικού βάρους, η φυσιολογική πρόσληψη ασβεστίου και η μειωμένη πρόσληψη άλατος, ζωικής πρωτεΐνης και οξαλικών από τη διατροφή.

Τέλος, ο ασθενής θα πρέπει να συμβουλεύεται πάντα τον/την ιατρό Ουρολόγο για τις εξειδικευμένες γνώσεις του.

Κωνσταντίνος Σκριάπας MD, PhD, FEBU
Χειρουργός Ουρολόγος
Διευθυντής Ρομποτικής Ουρολογικής Κλινικής ΙΑΣΩ Θεσσαλίας