Παχυσαρκία – Παναγιωτάκου Αργυρώ, MD, MSc

Τα τελευταία χρόνια συναντάμε όλο και συχνότερα ανθρώπους με αυξημένο βάρος. Παθολογική αύξηση του σωματικού λίπους (παχυσαρκία) αντιμετωπίζει περίπου το 13% του παγκόσμιου πληθυσμού. Με αυτό τον ρυθμό ανάπτυξης το 2030 θα υπάρχουν 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι με παχυσαρκία (www.worldobesity.org). Στην Ελλάδα το ποσοστό των ανθρώπων με αυξημένο σωματικό βάρος είναι 67% και το ποσοστό με παχυσαρκία είναι 25%. Πρακτικά 1 στους 3 έχει φυσιολογικό σωματικό βάρος και 1 στους 4 έχει παχυσαρκία (World Health Organization regional office for Europe).

Πως μπορείτε να καταλάβετε εάν έχετε φυσιολογικό βάρος. Στις περισσότερες περιπτώσεις αρκεί να μετρήσετε το ύψος και το βάρος σας και να υπολογίσετε τον δείκτη μάζας σώματος (ΒΜΙ). Ο φυσιολογικός δείκτης είναι από 18.5-25. Άνθρωποι με ΒΜΙ> 30 έχουν παχυσαρκία ενώ με ΒΜΙ μεταξύ 25-30 είναι υπέρβαροι. Εξαίρεση αποτελούν τα παιδιά που ο ΒΜΙ αλλάζει ανάλογα με την ηλικία, οι εγκυμονούσες, οι αθλητές και όσοι έχουν αυξημένο μυϊκό σύστημα.

Που οφείλετε αυτή η μεγάλη αύξηση της παχυσαρκίας? Η αύξηση του σωματικού βάρους ουσιαστικά σημαίνει ότι ο οργανισμός προσλαμβάνει περισσότερη ενέργεια από όση καταναλώνει. Το ανθρώπινο σώμα όσες θερμίδες δεν καταναλώσει τις αποθηκεύει για να χρησιμοποιηθούν αργότερα. Αυτό είναι μια φυσιολογική διαδικασία η οποία μας επιτρέπει να λειτουργούμε μεταξύ γευμάτων. Φανταστείτε να έπρεπε να τρώμε διαρκώς για να κάνουμε το οτιδήποτε. Στην παχυσαρκία αυτή η φυσιολογική διαδικασία διαταράσσεται. Αυτό μπορεί να οφείλετε είτε γιατί καταναλώνουμε λιγότερο (χαμηλός μεταβολισμός) είτε γιατί προσλαμβάνουμε περισσότερο (αύξηση της όρεξης) ή σε συνύπαρξη και των δυο.

Ο μεταβολισμός μας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως είναι η ηλικία, η μυϊκή διάπλαση, το στρες, η συνύπαρξη παθήσεων (όπως ο υποθυρεοειδισμός, η υπερκορτιζολαιμία και η ινσουλινοαντίσταση), τα ωράρια των γευμάτων και του ύπνου, η φυσική δραστηριότητα και η λήψη φαρμάκων.

Ο θυρεοειδής θεωρείτε αρκετά συχνά ως ο ένοχος για τα κιλά μας. Αυτό ισχύει μέχρι έναν βαθμό. Ο σοβαρός υποθυρεοειδισμός συνοδεύεται από ανορεξία, και η αύξηση βάρους οφείλετε σε κατακράτηση υγρών. Με την λήψη θυροξίνης το πρόβλημα διορθώνεται. Σε περιπτώσεις ήπιου υποθυρεοειδισμού μπορεί να δούμε μεγαλύτερη αύξηση βάρους η οποία δεν διορθώνεται με την λήψη θυροξίνης. Στις περιπτώσεις αυτές τα κιλά δεν οφείλονται μόνο στον χαμηλό μεταβολισμό αλλά και στην αυξημένη πρόσληψη. Ο ήπιος υποθυρεοειδισμός δεν προκαλεί ανορεξία προκαλεί όμως κόπωση την οποία συχνά αποδίδουμε σε χαμηλά επίπεδα σακχάρου και καταλήγουμε να τρώμε περισσότερο. Σε ανθρώπους που έχουν και ινσουλινοαντισταση το αίσθημα αυτό είναι χειρότερο. Η κατανάλωση τροφίμων με υψηλό γλυκαιμικο δείκτη εκτινάσσει τα επίπεδα ινσουλίνης, οδηγώντας σε απότομη πτώση του σακχάρου χειροτερεύοντας το αίσθημα κόπωσης με αποτέλεσμα την έντονη πείνα. Η αντίσταση στην ινσουλίνη επηρεάζει και τον μεταβολισμό και την όρεξη μας.

Ένας ακόμη παράγοντας που δρα διπλά και στον μεταβολισμό και στην όρεξη είναι το στρες. Το έντονο άγχος της καθημερινότητας αλλάζει τα επίπεδα των ορμονών του στρες με αποτέλεσμα αύξηση της ινσουλινοαντίστασης. Η επίδραση του άγχους στο συναίσθημα οδηγεί σε μια διαφορετική μορφή πείνας. Η συναισθηματική πείνα δεν είναι πραγματική και γι’ αυτό δεν “χορταίνει” ευκολά.

Η παχυσαρκία είναι μια πάθηση με αρκετές επιπλοκές. Οι πιο συχνές είναι ο σακχαρώδης διαβήτης και οι καρδιαγγειακές επιπλοκές (έμφραγμα μυοκαρδίου, αγγειακά εγκεφαλικά, αρτηριακή υπέρταση, δυσλιπιδαιμία). Απλώς ας σκεφτούμε ότι κάποιος με ΒΜΙ> 35 έχει 20 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανίσει σακχαρώδη διαβήτη. Υπάρχουν πολλές ακόμα επιπλοκές όπως η λιπώδης διήθηση ήπατος, η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, η οστεοαρθρίτιδα και οι αρθροπάθειες, ο αυξημένος κίνδυνος εμφάνισης συγκεκριμένων καρκίνων και λοιμώξεων. Ειδικά το τελευταίο φάνηκε πολύ έντονα τα τελευταία χρόνια μέσα στην πανδημία του COVID-19.

Πόσο ευκολά αντιστρέφεται το πρόβλημα της παχυσαρκίας? Ας κάνουμε έναν παραλληλισμό με μια άλλη νόσο, την αρτηριακή υπέρταση. Υπάρχουν ασθενείς που με απλές οδηγίες αλλαγής δίαιτας ρυθμίζουν την πίεση τους ενώ άλλοι θα χρειαστούν φαρμακευτική αγωγή. Δυστυχώς σε ορισμένους η ρύθμιση της πίεσης θα είναι δύσκολη και ίσως χρειαστεί να συνεργαστούν αρκετοί ειδικοί. Κάπως έτσι είναι και η ρύθμιση του βάρους. Υπάρχουν εύκολες και δύσκολες περιπτώσεις, οξείες (αύξηση βάρους τα τελευταία χρόνια) και χρόνιες (άνθρωποι που δεν είχαν σχεδόν ποτέ φυσιολογικό βάρος ).

Η αντιμετώπιση στηρίζεται σε 5 βασικά βήματα. Το πρώτο βήμα είναι το πιο δύσκολο γιατί απαιτεί την συνειδητοποίηση του ασθενούς ότι έχει πρόβλημα. Αρκετές φορές λέμε πως θέλουμε να χάσουμε βάρος αλλά δεν είμαστε έτοιμοι να μπούμε σε αυτή την διαδικασία καθώς απαιτεί αλλαγές στην καθημερινότητα μας. Ο ειδικός είναι εκεί για να διαπιστώσει την αίτια του προβλήματος, να αξιολογήσει αν υπάρχουν ήδη εγκατεστημένες επιπλοκές και να προτείνει την κατάλληλη θεραπεία. Η θεραπεία είναι προσωπική για τον καθένα και ίσως χρειαστεί να γίνουν αρκετές αλλαγές μέχρι να βρεθεί η κατάλληλη. Για μια πετυχημένη προσπάθεια είναι αναγκαία η σωστή συνεργασία μεταξύ ειδικού και ασθενούς. Για να καταλήξει ο ειδικός στην κατάλληλη θεραπεία χρειάζεται να καταλάβει τις ανάγκες του ασθενούς και συνήθως αυτό απαιτεί χρόνο.

Η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας είναι όπως ένας μαραθώνιος. Η θεραπεία δεν ολοκληρώνεται μόλις φτάσουμε το επιθυμητό βάρος. Συνεχίζεται για να παραμείνουμε εκεί.

Παναγιωτάκου Αργυρώ, MD, MSc

Ενδοκρινολόγος – Διαβητολόγος