18 Ιουνίου 2024 14:58
Πώς ορίζεται η παχυσαρκία;
Η παχυσαρκία χαρακτηρίζεται από την υπερβολική συσσώρευση λίπους στο σώμα, θεωρείται η συχνότερη μεταβολική νόσος και αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα δημόσιας υγείας, αναγνωριζόμενη πλέον ως νόσημα. Στον άνθρωπο, η ενέργεια αποθηκεύεται στον λιπώδη ιστό, ο οποίος αποτελεί τον μεγαλύτερο ενδοκρινή αδένα που ρυθμίζει την ενεργειακή ομοιοστασία και τον μεταβολισμό.
Στους ενήλικες, ο λιπώδης ιστός αποτελεί το 15-20% του βάρους στους άνδρες και 25-30% στις γυναίκες και διακρίνεται σε δύο κυρίως διαμερίσματα, το υποδόριο και το σπλαχνικό.
Είναι δύσκολο να μετρήσει κανείς απευθείας το σωματικό λίπος. Για τον λόγο αυτό, έχει οριστεί ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ ή BMI), ο οποίος αποτελεί μια δημοφιλή μέθοδο καθορισμού του φυσιολογικού βάρους με βάση το ύψος. Για να υπολογιστεί, διαιρείται το σωματικό βάρος σε κιλά με το τετράγωνο του ύψους σε μέτρα.
Η παχυσαρκία, με βάση το ΔΜΣ, κατατάσσεται σε διάφορες κατηγορίες:
– <18,5: Λιποβαρής
– 18,5-24,9: Υγιής
– 25-29,9: Υπέρβαρος
– 30-34,9: Παχυσαρκία 1ου βαθμού
– 35-39,9: Παχυσαρκία 2ου βαθμού
– >40: Παχυσαρκία 3ου βαθμού
Παρότι ο ανωτέρω ορισμός είναι καθολικά αποδεκτός, φαίνεται ότι δεν είναι ο καλύτερος δείκτης προσδιορισμού της κοιλιακής παχυσαρκίας, που θεωρείται πιο δυσμενής για την ανάπτυξη ασθενειών. Αυτή ορίζεται καλύτερα μέσω της μέτρησης περιμέτρου μέσης >102 εκ. στους άνδρες και >88 εκ. στις γυναίκες.
Ποια είναι τα αίτια της παχυσαρκίας;
Η παχυσαρκία δεν είναι απλώς η αύξηση των κιλών. Είναι μια δυσλειτουργία του λιπώδους ιστού με νευροενδοκρινολογική διάσταση και πολλές απορρέουσες παθήσεις. Αν και ο μηχανισμός είναι πολυσύνθετος, η αύξηση του σωματικού βάρους προκύπτει όταν η πρόσληψη θερμίδων υπερβαίνει την κατανάλωσή τους.
Το βάρος καθορίζεται από την αλληλεπίδραση πολλών παραγόντων, οι οποίοι τροποποιούν το ισοζύγιο ενέργειας, δηλαδή την πρόσληψη τροφής και την κατανάλωση ενέργειας. Όταν η πρόσληψη είναι μεγαλύτερη από την κατανάλωση, τότε το ισοζύγιο είναι θετικό με αποτέλεσμα την αύξηση των αποθεμάτων ενέργειας και κυρίως τη συσσώρευση λίπους. Ακόμα και μια μικρή αλλά καθημερινή διαταραχή του ισοζυγίου μπορεί να συνεπάγεται αύξηση του βάρους.
Γενετικοί, περιβαλλοντικοί, κοινωνικοί και ψυχολογικοί παράγοντες συντελούν στην εμφάνιση της παχυσαρκίας. Οι αυξητικές τάσεις της παχυσαρκίας συνέπεσαν με πολλές αλλαγές που οφείλονται αφενός στην έλλειψη σωματικής δραστηριότητας (πολλές ώρες εργασίας, χρήση μεταφορικών μέσων, αστικοποίηση) και αφετέρου στην αφθονία τροφής και την προώθηση fast food καθώς και την απομάκρυνση από τη μεσογειακή διατροφή, με αλλαγή του τρόπου ζωής ακολουθώντας τα δυτικά πρότυπα, με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός “εθισμένου” παχύσαρκου ανθρώπου.
Άλλος λόγος εμφάνισης παχυσαρκίας είναι η ύπαρξη συγκεκριμένων κυρίως ενδοκρινικών παθήσεων, όπως ο υποθυρεοειδισμός, το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, παθήσεις επινεφριδίων, η αντίσταση στην ινσουλίνη, η μεγαλακρία, καθώς και η χρόνια λήψη ορισμένων φαρμάκων, όπως η κορτιζόνη ή σκευασμάτων που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία ψυχιατρικών παθήσεων.
Ποιες είναι οι συνέπειες της παχυσαρκίας;
“Πρός γάρ σαρκὸς εὐεξίη, αἵματος φλεγμονὴν ἀνάγκη γίνεσθαι” – Ιπποκράτης
(Η παχυσαρκία προκαλεί αναγκαστικά και φλεγμονή του αίματος)
Η παχυσαρκία ευθύνεται για μια πληθώρα νοσημάτων που μπορούν να επηρεάσουν το προσδόκιμο επιβίωσης. Τα συνηθέστερα είναι:
– Σακχαρώδης διαβήτης
– Υπέρταση
– Υπερλιπιδαιμία
– Καρδιαγγειακή νόσος
– Αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο
– Αναπνευστική ανεπάρκεια – άπνοια
– Εκφυλιστικές παθήσεις των οστών
– Χολολιθίαση
– Γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση
– Λιπώδης διήθηση ήπατος
– Σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών – υπογονιμότητα
– Διάφορες μορφές καρκίνου, όπως μαστού, ενδομητρίου, παχέος εντέρου
– Ψυχολογικές διαταραχές – κατάθλιψη
Αντιμετώπιση της παχυσαρκίας
Δυστυχώς, δεν υπάρχει μαγική θεραπεία για την παχυσαρκία, αλλά υπάρχουν παρεμβάσεις που μπορούν να βοηθήσουν.
Η υγιεινοδιαιτητική παρέμβαση αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας. Είναι σημαντικό η απώλεια βάρους να γίνεται σταδιακά με ρυθμό ½ με 1 κιλό την εβδομάδα, αποφεύγοντας τις στερητικές δίαιτες που κρύβουν σοβαρούς κινδύνους για την υγεία και συνήθως έχουν προσωρινά αποτελέσματα. Ο συνδυασμός διατροφής και άσκησης, καθώς και η αλλαγή τρόπου ζωής, επιφέρουν καλύτερα αποτελέσματα στην απώλεια βάρους.
Η φαρμακευτική υποστήριξη, πάντα κάτω από ιατρική παρακολούθηση, μπορεί συμπληρωματικά να συμβάλει στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας. Τα τελευταία χρόνια, χρησιμοποιούνται σκευάσματα με πλειοτρόπες δράσεις που περιορίζουν την επιθυμία για πρόσληψη τροφής είτε μέσω κορεσμού είτε δρώντας στον υποθάλαμο και στο κέντρο της όρεξης. Οι πιο διαδεδομένες φαρμακευτικές ουσίες ανήκουν στην κατηγορία των GLP-1 αγωνιστών. Αυτά είναι σε ενέσιμη μορφή με καθημερινή ή εβδομαδιαία χορήγηση, με ποσοστά απώλειας βάρους που φθάνουν το 20%. Οι πιο δημοφιλείς είναι η λιραγλουτίδη, η ντουλαγλουτίδη και η σεμαγλουτίδη, ενώ σε λίγους μήνες αναμένεται και η πολλά υποσχόμενη τιρζεπατίδη. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα των φαρμάκων πρέπει να ελέγχεται και, εφόσον η απώλεια βάρους δεν είναι η επιθυμητή (>5% σε διάρκεια 3 μηνών), πρέπει η χορήγησή τους να διακόπτεται. Άλλο φαρμακευτικό σκεύασμα σε μορφή δισκίων αποτελεί ο συνδυασμός δύο ουσιών, ναλτρεξόνης και βουπροπιονής.
Σε σοβαρότερες περιπτώσεις, θέση έχει η χειρουργική αντιμετώπιση, γνωστή και ως βαριατρική, η οποία περιλαμβάνει διάφορες τεχνικές (γαστρικό μανίκι, γαστρική πτύχωση, γαστρικό bypass).
Προσφάτως στη χώρα μας πραγματοποιείται εξατομικευμένη διατροφογενετική ανάλυση. Το ανθρώπινο DNA είναι κατά 99,6% ταυτόσημο από άτομο σε άτομο, ωστόσο υπάρχουν μικρές παραλλαγές που καθιστούν τον καθένα μας μοναδικό. Τα γονίδια μπορούν να μας δώσουν πολύτιμες πληροφορίες για την υγεία, τη διατροφή και τη διατήρηση του βάρους. Πρόκειται για ένα προϊόν πολύ εύκολο στη χρήση που, μέσω γενετικής ανάλυσης από δείγμα παρειακού επιχρίσματος, παρέχει πολύτιμες πληροφορίες για το DNA μας και τον τρόπο που επηρεάζει την απόκριση στα στοιχεία της διατροφής. Έτσι καθορίζεται εξατομικευμένη διατροφή, πιο αποτελεσματική σε σχέση με τα συμβατικά διατροφικά πλάνα.
Η παχυσαρκία τείνει να εξελιχθεί σε παγκόσμια επιδημία με σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία. Είναι ένα σύγχρονο πρόβλημα και απαιτεί σύγχρονες λύσεις με συνεργασία πολλών ειδικοτήτων. Η πρόληψη και η ενημέρωση, η αλλαγή τρόπου ζωής με υιοθέτηση υγιεινών διατροφικών συνηθειών και αύξηση της σωματικής δραστηριότητας αποτελούν το σημαντικότερο όπλο για τη διατήρηση του σωματικού μας βάρους και, κατ’ επέκταση, για τη διατήρηση της υγείας μας!
Σκιώτη Ράνια MD, Msc
Ενδοκρινολόγος – Διαβητολόγος
