Τι πρόκειται να αλλάξει στην περίθαλψη των ασθενών και στη μετά COVID εποχή;

Παρά όμως την τρομερή αλλαγή που επέφερε στην καθημερινότητά όλων μας καθώς επίσης και τα συναισθήματα έκπληξης και φόβου που νιώθουμε παρακολουθώντας καθημερινά τον αυξανόμενο αριθμό των θανάτων και των νοσηλειών των συνανθρώπων μας παγκόσμια, οι κοινωνίες μας παλεύουν να ορθοποδήσουν ενώ τα συστήματα υγείας προσπαθούν να προσαρμοστούν γρήγορα στις ταχύτατες εξελίξεις. Τα μέτρα φυσικά που λαμβάνονται είναι δυσάρεστα για όλους μας και προφανώς ελπίζουμε ότι τα περισσότερα θα αρθούν με την βελτίωση των επιδημιολογικών δεδομένων. Ορισμένα μέτρα και συγκεκριμένες πρακτικές όμως αναμένεται να διατηρηθούν και στη μετά-COVID-19 εποχή. Ας δούμε κάποια από αυτά:

Τα μέτρα υγιεινής θα παραμείνουν. Θα υπάρξει καθολική χρήση των μέτρων ατομικής προστασίας, ιδιαίτερα στα νοσοκομεία. Στις χειρουργικές αίθουσες όπου τα μέτρα αποστείρωσης ήταν ήδη πολύ αυστηρά αυτά θα παραμείνουν. Σε άλλες όμως επεμβάσεις δεν υπήρχε η ανάγκη λήψης τέτοιων μέτρων στην προ-COVID-19 εποχή. Για παράδειγμα στα Αιμοδυναμικά Εργαστήρια, οι περισσότεροι εργαζόμενοι εκτός από τις αποστειρωμένες ποδιές δεν φορούσαν άλλη προστασία όπως μάσκες ,με εξαίρεση κάποιες διαδερμικές επεμβάσεις. Η μεταφορά των ασθενών από και προς το εργαστήριο δεν απαιτούσε κάποιο άλλο μέτρο αφού βρισκόμασταν σε ένα αρκετά αποστειρωμένο περιβάλλον χωρίς σημαντική αερόλυση αναπνευστικών σταγονιδίων, ενώ δεν απαιτούνταν για τους εργαζόμενους αποστείρωση παρόμοια με αυτήν που επιβάλλεται στις χειρουργικές αίθουσες. Αυτή η πολιτική αποτελεί πλέον παρελθόν και στο εξής όλοι οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης θα φορούν μάσκες, γάντια και πιθανότατα, ασπίδα προστασίας του προσώπου. Αυτή είναι μια πρακτική πτυχή των σημερινών μέτρων ατομικής προστασίας που θα διαπεράσει καθολικά τους χώρους παροχής υγειονομικής περίθαλψης τουλάχιστον όσον αφορά καρδιαγγειακές επεμβάσεις και πιθανώς και διαδερμικές εξετάσεις, όπως αιμοληψίες και βιοψίες.

Εκτός όμως από την αλλαγή στις πρακτικές του υγειονομικού προσωπικού και αρκετοί πολίτες θα συμπεριλάβουν τα σημερινά μέτρα ατομικής προστασίας στην καθημερινότητά τους, συνήθειες που θα επιφέρουν ένα τεράστιο όφελος. Η τήρηση μόνον κάποιων ατομικών μέτρων υγιεινής, όπως το πλύσιμο των χεριών και η χρήση της μάσκας σε μέσα μαζικής μεταφοράς ή σε μέρη όπου υπάρχει συγχρωτισμός πολλών ανθρώπων, θα οδηγήσει σε πολύ λιγότερες λοιμώξεις μακροπρόθεσμα, συμπεριλαμβανομένης της πιο συχνής εποχιακής γρίπης και άλλων λοιμώξεων του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος. Σε χώρες της Ασίας μάλιστα, όπως η Ιαπωνία και η Νότιος Κορέα χρησιμοποιούνταν μάσκες σε ανάλογες περιπτώσεις πριν την εμφάνιση του COVID-19. Το όφελος αυτών των μέτρων το παρατηρούμε αυτήν την περίοδο στη εξαφάνιση, σχεδόν, της εποχιακής γρίπης . Δεν αποκλείεται επομένως στη μετά-COVID-19 εποχή, κάποια μέτρα να παραμείνουν είτε ως συνήθεια σε κάποιους ή και να θεσμοθετηθούν μόνιμα από την πολιτεία.

Τηλεϊατρική. Όλοι ευελπιστούμε ότι η λοίμωξη με τον ιό COVID-19 τελικά θα εξαφανιστεί, αλλά δυστυχώς άλλες θανατηφόρες νόσοι, όπως η στεφανιαία νόσος και ο καρκίνος, που ευθύνονται για το θάνατο πολλών συνανθρώπων μας θα παραμείνουν. Την παρούσα περίοδο όλοι σχεδόν ασχολούνται με τον ιό COVID-19, και δυστυχώς πολλές μελέτες δείχνουν ότι υποθεραπεύονται άλλες νόσοι, είτε διότι υποεκτιμούν πολλές φορές τα συμπτώματα οι ασθενείς είτε διότι φοβούνται να προσέλθουν στο χώρο των νοσοκομείων ή των ιατρείων. Έτσι έχουμε δυσμενείς επιπτώσεις σε ασθενείς που δεν αναζητούν άλλη ιατρική περίθαλψη και καθυστερούν τη θεραπεία τους. Δυστυχώς μέχρι να εμβολιασθεί μεγάλο μέρος του πληθυσμού ή να ανακαλυφθεί κάποιο φάρμακο για τον ιό COVID-19, η αντιμετώπιση κάποιων παθήσεων δεν θα είναι η βέλτιστη, λόγω των μειωμένων κλινών που έχουν αφιερωθεί σε ασθένειες εκτός COVID-19. Ακόμα σημειώνονται καθυστερήσεις σε προγραμματισμένες επεμβάσεις ενώ γίνεται προσπάθεια να καλυφθεί η λίστα αναμονής. Θα μεσολαβήσουν λοιπόν αρκετοί μήνες ή ίσως και ένας χρόνος πριν υπάρξει επαναφορά σε ασφαλή χρονικά διαστήματα αναμονής, και αυτό χωρίς να αποκλείσουμε νέο κύμα επιδημίας του COVID.

Η ελλιπής επικοινωνία των ασθενών με τους ιατρούς έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη της τηλεϊατρικής. Στη χώρα μας αυτή γίνεται μέσω της αυξημένης χρήσης έξυπνων τηλεφώνων και του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (email) από τους ασθενείς. Ο τρόπος αυτός όμως δεν είναι θεσμικά προστατευμένος ή οργανωμένος. Σε ορισμένες χώρες, όπως στις ΗΠΑ, οι ασφαλιστικές εταιρείες είναι ανοιχτές στις επισκέψεις τηλεϊατρικής για διάφορους λόγους και έχουν πρωτόκολλα παρακολούθησης ασθενών. Βέβαια αυτή είναι μια λύση για σταθερούς ασθενείς που πραγματοποιούν την τακτική τους παρακολούθηση και των οποίων προφανώς ο ιατρός γνωρίζει πολύ καλά το ιστορικό. Η τεχνολογία εδώ έρχεται αρωγός με την ανάπτυξη στο σπίτι συσκευών μέτρησης κάποιων παραμέτρων , όπως η αρτηριακή πίεση, η καρδιακή συχνότητα, ο αριθμός αναπνοών ακόμα και με την καταγραφή ηλεκτροκαρδιογραφήματος. Οι πληροφορίες αυτές μπορούν να μεταδοθούν στον ηλεκτρονικό υπολογιστή του ιατρού και αυτός να τις αξιολογήσει και να δώσει τις απαραίτητες οδηγίες στον ασθενή. Για κάποιες παθήσεις που χρησιμοποιείται κάποια απεικονιστική μέθοδος για την παρακολούθηση κάποιου προβλήματος υγείας, ίσως έτσι να μην χρειάζονται τόσες πολλές επισκέψεις του ασθενούς στο τακτικό ιατρείο και ο ιατρός να βλέπει τις ενδεδειγμένες εξετάσεις διαδικτυακά. Στη μετά COVID-19 εποχή αναμένεται να διατηρηθεί η τηλεϊατρική για την παρακολούθηση κάποιων σταθερών ασθενών από τον προσωπικό τους ιατρό. Χρειάζεται βέβαια νομική κατοχύρωση και φειδωλή χρήση της σε επιλεγμένους ασθενείς.

Προφανώς και η δια ζώσης εξέταση δεν είναι δυνατόν να αντικατασταθεί, αλλά φαίνεται δύσκολο να επιστρέψουμε πλήρως στις προηγούμενες πρακτικές. Ιδιαίτερα για ασθενείς που δεν χρειάζονται πραγματικά συχνά παρακολούθηση και έχουν στο παρελθόν καθησυχαστεί βλέποντας τους ιατρούς τους πρόσωπο με πρόσωπο.

Επίσης αναμένεται χωροταξική αλλαγή στα εξωτερικά ιατρεία για λιγότερο χρόνο αναμονής. Ίσως θα εξαλειφθούν οι μεγάλες αίθουσες αναμονής και οι ασθενείς θα εισέρχονται κατευθείαν στην καθαρή αίθουσα εξετάσεων όταν είναι έτοιμη. Οι ασθενείς θα έχουν τις δικές τους μάσκες, θα πλένουν τα χέρια τους και θα έχουν ελάχιστη φυσική επαφή με τον ιατρό και στη συνέχεια ίσως τα ραντεβού παρακολούθησης και οι εξετάσεις να γίνονται μέσω τηλεφώνου ή τηλε-επικοινωνίας.

Βραχύτερη σε διάρκεια νοσηλεία. Μια άλλη παράμετρο για την μείωση της μετάδοσης ιώσεων είναι η επίτευξη της βραχύτερης δυνατής νοσηλείας ασθενών. Η νοσηλεία συνεπάγεται συγχρωτισμό ανθρώπων με το επισκεπτήριο από τους συγγενείς και φίλους και έτσι προάγει την μετάδοση λοιμωδών νοσημάτων. Για να μειωθεί συνεπώς η διάρκεια νοσηλείας θα τεθούν πρωτόκολλα για τη διαστρωμάτωση κινδύνου του ασθενούς. Ετσι, οι χαμηλού κινδύνου ασθενείς θα εξέρχονται ακόμα και την ίδια ημέρα, αν έχει ολοκληρωθεί με ασφάλεια η επέμβαση και λειτουργούν προγράμματα υποστήριξης ασθενών στο σπίτι από εκπαιδευμένους νοσηλευτές. Ήδη χαμηλού κινδύνου ασθενείς που υποβάλλονται σε διακαθετηριακή επέμβαση αντικατάστασης της αορτικής βαλβίδας (TAVI), σε ορισμένα κέντρα εξέρχονται την ίδια ημέρα, όταν η συνήθης τακτική είναι να νοσηλεύονται για τουλάχιστον 3-4 ημέρες. Οι ασθενείς πάλι υψηλού κινδύνου θα νοσηλεύονται μέχρι να παρέλθει ο κίνδυνος για επιπλοκές, αλλά με περιορισμένο επισκεπτήριο. Παρόμοιες τακτικές θα ακολουθούνται όλο και πιο συχνά στη μετά COVID-19 εποχή για τη μείωση των κινδύνων εξάπλωσης ιώσεων.

Συνέδρια – τηλε-εκπαίδευση. Στην προ-COVID-19 εποχή η ανταλλαγή επιστημονικών απόψεων, οι ανακοινώσεις σημαντικών μελετών γινόταν μόνο σε συνέδρια με φυσική παρουσία όλων των ενδιαφερομένων. Για πρώτη φορά το 2020 τα μεγαλύτερα συνέδρια παγκοσμίως έγιναν διαδικτυακά. Δεν γνωρίζουμε αν πρόκειται να διατηρηθεί αυτός ο τρόπος επικοινωνίας, αλλά είναι πιθανό στο μέλλον να δούμε ένα υβριδικό μοντέλο ορισμένων διαδικτυακών συναντήσεων με αλληλεπίδραση των επιστημόνων. Αν και η δια ζώσης επικοινωνία και ανταλλαγή επιστημονικών δεδομένων και απόψεων θεωρείται καλύτερη, πολλά συνέδρια φαίνεται ότι μπορούν να πετύχουν τον εκπαιδευτικό σκοπό τους διαδικτυακά. Με τον τρόπο αυτό μπορεί ο ενδιαφερόμενος να είναι στο χώρο του και παράλληλα να παρακολουθεί παρουσιάσεις και να θέτει ερωτήσεις σε επιστήμονες από όλον τον κόσμο. Η αλληλεπίδραση αυτή πιθανώς να διευρύνεται με τα διαδικτυακά συνέδρια, διότι δεν είναι απαραίτητη η φυσική παρουσία των επιστημόνων σε ένα χώρο. Ο αριθμός επίσης των συνδεδεμένων στο διαδικτυακό συνέδριο είναι πολύ μεγαλύτερος από αυτούς που το παρακολουθούν δια ζώσης και έτσι οι πληροφορίες διαχέονται ταχύτερα και ευρύτερα. Ακόμα δίνεται η πρόσθετη δυνατότητα της τηλε-εκπαίδευσης με την παρακολούθηση επεμβάσεων. Υπάρχουν προφανώς και οικονομικά οφέλη με τα διαδικτυακά συνέδρια αφού αποφεύγονται έξοδα μετακίνησης, εστίασης και στέγασης.

Στη μετά COVID-19 εποχή δεν αναμένεται η πλήρης αντικατάσταση της ζωντανής παρακολούθησης συνεδρίων από τα διαδικτυακά . Όπως πιστεύουν πολλοί τα μεγάλα συνέδρια θα είναι υβριδικά δίνοντας δυνατότητα παρακολούθησης και με φυσική παρουσία και διαδικτυακά παρόλο που ορισμένα συνέδρια θα διεξάγονται μόνο διαδικτυακά για τους λόγους που προαναφέρθηκαν.

Τέλος, το τελευταίο έτος μπορεί να μας οδηγήσει να υιοθετήσουμε και ένα διαφορετικό ρυθμό ζωής. Είναι γνωστό ότι πολλοί άνθρωποι βίωναν έναν εξαντλητικό ρυθμό στη ζωή τους προσπαθώντας να συνδυάσουν την επαγγελματική τους ζωή με άλλες προσωπικές, οικογενειακές και κοινωνικές δραστηριότητες. Λόγω του παρατεταμένου απαγορευτικού (lockdown) παγκοσμίως οι ρυθμοί έπεσαν και αρκετοί άνθρωποι βρίσκουν ότι η ζωή με βραδύτερο ρυθμό είναι πιο υγιεινή. Συγκεκριμένα, έχουν πλέον περισσότερο χρόνο για να ασκηθούν, να μαγειρέψουν και να τρώνε υγιεινά, αποφεύγοντας το πρόχειρο φαγητό και την ταχυφαγία και να ακολουθήσουν καλύτερα τον κιρκάδιο ρυθμό στον ύπνο τους. Το άγχος επίσης μειώνεται με αυτόν τον τρόπο ζωής με προφανή οφέλη στην υγεία μας. Το ίδιο βέβαια δεν ισχύει για όσους έχουν υποστεί σημαντικές οικονομικές επιπτώσεις από την πανδημία COVID-19 με απώλεια της εργασίας και μείωση του εισοδήματός τους. Στην τελευταία περίπτωση η αύξηση του stress για την επιβίωση και την ανταπόκριση στις οικονομικές απαιτήσεις μπορεί να προκαλέσει αύξηση του κινδύνου καρδιακών παθήσεων. Η πολιτεία, αλλά και γενικά η κοινωνία, οφείλουν να είναι σε εγρήγορση για την ουσιαστική βοήθεια αυτών των ανθρώπων για να μην υπάρχουν επιπτώσεις στην υγεία τους.
Συμπερασματικά, η μετά-COVID-19 ελπίζουμε να έρθει γρήγορα. Όλα δείχνουν όμως ότι κάποιες από τις αλλαγές που έφερε η επιδημία στην επαγγελματική , αλλά και στην προσωπική ζωή μας θα παραμείνουν με ευεργετικές συνέπειες στην αποφυγή μελλοντικών διαδόσεων λοιμωδών νοσημάτων αλλά και στην ψυχική και σωματική μας υγεία.

κείμενο: Κώστας Τούτουζας ,Καθηγητής Καρδιολογίας ΕΚΠΑ

πηγή: protothema