Υπογονιμότητα: ένα παγκόσμιο πρόβλημα

Ένα ζευγάρι χωρίς πρόβλημα υπογονιμότητας τεκνοποιεί, εφόσον το επιθυμεί το αργότερο σε διάστημα ενός έτους. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) εκτιμά ότι περίπου το 8-10% όλων των ζευγαριών έχουν κάποια μορφή προβλήματος υπογονιμότητας. Σε παγκόσμιο επίπεδο, αυτό σημαίνει ότι περίπου 50-80 εκατομμύρια άνθρωποι πάσχουν από υπογονιμότητα. Στην Ευρώπη, για παράδειγμα, το 18% των ζευγαριών σε αναπαραγωγική ηλικία δηλώνει ότι αντιμετώπισε δυσκολίες με τη σύλληψη ενός παιδιού. Στα ζευγάρια αυτά συστήνεται η επίσκεψη σε έναν γυναικολόγο, εξειδικευμένο στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή για τη διενέργεια ενός ελέγχου γονιμότητας.
 
Υπάρχουν φυσικοί τρόποι για τη διατήρηση της γονιμότητας;
 
Ένα ζευγάρι μπορεί να φροντίσει για τη διατήρηση γονιμότητας με τους ακόλουθους τρόπους:
 
Μέσω της υγιεινής διατροφής
 
Μέσω της άσκησης, κυρίως της αερόβιας, που μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο υπογονιμότητας και να βελτιώσει την ποιότητα του σπέρματος
 
Μέσω της αποφυγής του καπνίσματος, το οποίο είναι υπεύθυνο για το 10-15% των περιπτώσεων υπογονιμότητας
 
Μέσω της αποφυγής κατανάλωσης αλκοόλ, που μπορεί να επηρεάσει την γονιμότητα, τη σύλληψη, καθώς και την εμφύτευση του εμβρύου στη μήτρα
 
Μέσω της μείωσης του άγχους, που συμβάλλει σε μία φυσιολογική σεξουαλική ζωή
 
Μέσω της διατήρησης της στοματικής υγείας. Οι ασθένειες των ούλων και η περιοδοντίτιδα επηρεάζουν αρνητικά τη γονιμότητα
 
Μέσω της διατήρησης ενός φυσιολογικού σωματικού βάρους. Πολυάριθμες μελέτες έδειξαν ότι οι παχύσαρκες γυναίκες έχουν σημαντικό πρόβλημα υπογονιμότητας ή στειρότητας. Επιπλέον, εμφανίζουν υψηλότερο ποσοστό αποβολών (4 προς 1) και περισσότερες δυσκολίες στο να έχουν μια ομαλή εγκυμοσύνη και έναν εύκολο τοκετό.
 
Σε ποιον οφείλεται η υπογονιμότητα; Στον άνδρα ή στη γυναίκα τελικά;
 
Στο 30% των περιπτώσεων, η αιτία της υπογονιμότητας ανήκει στη γυναίκα. Σε ένα άλλο 30% των περιπτώσεων ανήκει στον άνδρα, ενώ 30% των περιπτώσεων υπογονιμότητας είναι ένας συνδυασμός γυναικείας κι αντρικής αιτιολογίας. Ωστόσο, στο 10% περίπου των υπογόνιμων ζευγαριών, η αιτιολογία είναι άγνωστη.
 
Ο έλεγχος για υπογονιμότητα πρέπει να γίνεται έπειτα από 12 μήνες άκαρπων, στοχευμένα ελεύθερων σεξουαλικών επαφών, εφόσον η γυναίκα είναι κάτω των 35 ετών. Το χρονικό αυτό διάστημα περιορίζεται στους 6 μήνες αν η γυναίκα είναι άνω των 35 ετών, ή και ακόμη περισσότερο αν η γυναίκα είναι άνω των 40 ετών. Αν υπάρχει υποψία ή/και παρουσία γνωστού παράγοντα υπογονιμότητας, η διερεύνηση θα πρέπει να ξεκινήσει άμεσα.
 
Ποιες είναι οι βασικές εξετάσεις για τον έλεγχο της γονιμότητας στις γυναίκες;
 
Υπερηχογράφημα γονιμότητας
 
Πρόκειται για μία υπερηχογραφική εξέταση με υψηλής ανάλυσης υπέρηχο που πραγματοποιείται από γυναικολόγο εξειδικευμένο στην διερεύνηση της γονιμότητας. Περιλαμβάνει την μέτρηση των ωοθηκικών εφεδρειών (Antral Follicle Count) και την τρισδιάστατη (3D) απεικόνιση της μήτρας με σκοπό την ανάδειξη ή τον αποκλεισμό ανωμαλίων στο σχήμα και την υφή των ιστών που είναι δύσκολο να εντοπιστούν με το κλασικό υπερηχογράφημα δύο διαστάσεων. Παρέχει επιπλέον ενδείξεις για παθήσεις όπως η ενδομητρίωση, η αδενομύωση, η παρουσία συμφύσειων στην ενδομητρική κοιλότητα.
 
Υστεροσαλπιγγογραφία – ΗYCOSY (hydro contrast salpingography)
 
Πρόκειται για μια ελάχιστα επεμβατική μέθοδο, η οποία στηρίζεται στον υπέρηχο και στη χρήση ειδικού τύπου σκιαστικού, η οποία μπορεί να πραγματοποιηθεί στο εξωτερικό ιατρείο. Με την υστεροσαλπιγγογραφία απεικονίζεται η ενδομήτρια κοιλότητα και ελέγχεται η διαβατότητα των σαλπίγγων. Είναι γενικά λιγότερο επώδυνη από την κλασική σαλπιγγογραφία, ενώ έχει το πλεονέκτημα ότι δεν επιβαρύνεται η γυναίκα με ακτινοβολία.
 
Ορμονικές εξετάσεις για τη λειτουργικότητα των ωοθηκών και του θυρεοειδούς
 
Ο έλεγχος των επιπέδων των ορμονών FSH, LH, TSH,ΑΜΗ, οιστραδιόλης, προγεστερόνης και προλακτίνης, καθώς επίσης και των ορμονών του θυρεοειδούς αδένα (TSH, FT4, FT3) αποτελούν πλέον τον έλεγχο ρουτίνας στη διερεύνηση της υπογονιμότητας. Ιδιαίτερα όσον αφορά στη λειτουργία του θυρεοειδούς είναι απαραίτητη συχνά η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης για να μειωθεί ο κίνδυνος αποβολών κι η υπογονιμότητα γενικότερα.
 
Υστεροσκόπηση
 
Η υστεροσκόπηση είναι μία διαγνωστική εξέταση του εσωτερικού του τραχήλου της μήτρας και του ενδομητρίου με την εισαγωγή και χρήση λεπτής κάμερας υστεροσκόπειο) μέσω του κόλπου και του τραχήλου στην μήτρα. Θεωρείται εξέταση ρουτίνας και η ασθενής δεν χρειάζεται νοσηλεία, επιστρέφοντας στις καθημερινές της δραστηριότητες άμεσα. Αποτελεί την πιο ενδεδειγμένη διαγνωστική μέθοδο, ωστόσο δεν χρησιμοποιείται μόνο για διαγνωστικούς λόγους. Η υστεροσκόπηση μπορεί να είναι και επεμβατική, με σκοπό την αφαίρεση ευρημάτων (όπως συμφύσεις, πολύποδες ή ινομυώματα) εντός της ενδομήτριας κοιλότητας.
 
Λαπαροσκόπηση
 
Η λαπαροσκόπηση είναι μία επεμβατική διαδικασία που πραγματοποιείται μέσω πολύ μικρών οπών, μήκους μόλις μερικών χιλιοστών, στην περιοχή της κοιλιάς. Επιταχύνει και εξασφαλίζει την ακριβή διάγνωση γυναικολογικών διαταραχών που μπορούν να αποτελούν το βασικό αίτιο της γυναικείας υπογονιμότητας. Μάλιστα, υπάρχουν συγκεκριμένες παθολογικές καταστάσεις των γυναικείων γεννητικών οργάνων, οι οποίες δεν είναι δυνατόν να διαγνωστούν με καμία άλλη μέθοδο, παρά μόνο με την λαπαροσκόπηση (π.χ. ενδομητρίωση, συμφύσεις).
 
Ποιες είναι οι βασικές εξετάσεις για τον έλεγχο της γονιμότητας στους άνδρες;
 
Σπερμοδιάγραμμα
 
Το σπερμοδιάγραμμα είναι η σημαντικότερη εξέταση ελέγχου γονιμότητας για τον άντρα, κατά την ανάλυση της οποίας διερευνάται η ποσότητα και η ποιότητά του σπέρματος.
 
Καλλιέργεια Σπέρματος προς έλεγχο ύπαρξης αερόβιων – αναερόβιων μικροβίων, τριχομονάδων, μυκοπλάσματος, ουρεοπλάσματος, Neisser, κόκκων, μυκήτων.
 
Υπέρηχος όρχεων από Χειρουργό Ουρολόγο ή Ακτινολόγο.
 
Χρωμοσωμικός έλεγχος (καρυότυπος)
 
Ο καρυότυπος γίνεται με ένα απλό τεστ αίματος. Εξετάζει τον αριθμό και τη δομή των χρωμοσωμάτων σε ένα δείγμα κυττάρων. Η εξέταση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να ανιχνεύσει μια γενετική αιτία για μια βλάβη ή πάθηση, και προγραμματίζεται σε ζευγάρια που έχουν παρουσιάσει καθ’έξιν αποβολές, ή επανειλημμένους αποτυχημένους κύκλους εξωσωματικής. Αν αποκαλυφθεί κάποιο πρόβλημα, συστήνεται ραντεβού με κλινικό γενετιστή, ώστε να υπάρξει περαιτέρω συμβουλευτική.
 
Τι ακολουθεί μετά τον έλεγχο της υπογονιμότητας στο ζευγάρι;
 
Εφόσον εντοπιστεί κάποιο αίτιο, η υπογονιμότητα συνήθως αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά με την κατάλληλη θεραπεία. Ωστόσο, ακόμη κι αν δεν βρεθεί ο λόγος της υπογονιμότητας, στις περισσότερες περιπτώσεις μπορεί να εφαρμοστεί θεραπεία που θα οδηγήσει το ζευγάρι στην επίτευξη εγκυμοσύνης.
 
Από τα παραπάνω δεδομένα καθίσταται εμφανής η ουσιαστική ανάγκη για την πραγματοποίηση εκστρατείας ενημέρωσης περί θεμάτων γονιμότητας και αναπαραγωγικής υγείας, ειδικά όσον αφορά την επίπτωση που έχει η ηλικία στο αναπαραγωγικό δυναμικό τόσο του άντρα, όσο και της γυναίκας.
 
Η επιστήμη της Ιατρικής δεν μπορεί να ξεπεράσει πάντα την υπογονιμότητα και όλους τους ‘’φραγμούς’’ που θέτει η φύση, ωστόσο μπορεί να δώσει εναλλακτικές επιλογές όπως είναι η κρυοσυντήρηση του γενετικού υλικού με σκοπό τη διαφύλαξη του αναπαραγωγικού δυναμικού. Το σημαντικό είναι να γίνει αντιληπτό πως η υπογονιμότητα λόγω προχωρημένης αναπαραγωγικής ηλικίας αφορά και τα δύο φύλα και πως ανάλογα με τις διαφορές στη ‘’φυσιολογία της γήρανσης του αναπαραγωγικού συστήματος’’ μεταξύ των δύο φύλων, υπάρχουν διαθέσιμες επιλογές με σκοπό την επιτυχημένη ολοκλήρωση του οικογενειακού προγραμματισμού και της τεκνοποίησης, όταν αυτή αποτελεί επιθυμητή επιλογή, σύμφωνα με τις αρχές της Ελληνικής Εταιρείας Αναπαραγωγικής Ιατρικής.
 
Παναγιώτης Σκλαβούνος
 
Ο Παναγιώτης Σκλαβούνος κατά τη διάρκεια της εξειδίκευσης του στην Γερμάνια ασχολήθηκε με την παρακολούθηση και θεραπεία ζευγαριών με υπογονιμότητα και απέκτησε σημαντική εμπειρία στις σύγχρονες μεθόδους εξωσωματικής γονιμοποίησης.
 
Tο 2017 απέκτησε, μετά από επιτυχείς εξετάσεις τον τίτλο της υποειδικότητας της Γυναικολογικής Ενδοκρινολογίας και Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (Spezielle Gynäkologische Endokrinologie und Reproduktionsmedizin) από τον Γερμανικό Ιατρικό Σύλλογο .
 
Ο Παναγιώτης Σκλαβούνος είναι Διευθυντής της Β’ Κλινικής Γυναικολογικής Ογκολογίας του Νοσοκομείου ΜΗΤΕΡΑ